Nawrocki Bolesław (1877–1946), malarz. Ur. w Łodzi 8 VI, był synem Franciszka, przemysłowca, i Eleonory z Kiełbasińskich. Szkołę powszechną ukończył w Pabianicach. Wykształcenie średnie otrzymał w Warszawie, gdzie równocześnie uczęszczał na lekcje rysunku do Wojciecha Gersona. W r. 1895 wyjechał do Monachium, gdzie studiował w Akademii Sztuk Pięknych. W r. 1896/7 (II półr.) był zapisany do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie był uczniem Leona Wyczółkowskiego. Jesienią 1898 wyjechał do Paryża i tam studiował kolejno w Académie Julian, następnie Witti i Académie Colarossi, uzyskując za swe prace konkursowe odznaczenia. Okres największych sukcesów artystycznych N-ego przypada na l. 1903–17, spędzone początkowo we Francji i Włoszech, a następnie Rosji. W r. 1904 otrzymał złoty medal i dyplom honorowy na wystawie powszechnej w Bordeaux za obraz Na progu życia, a w r. 1907 pierwszą nagrodę na konkursie Union Internationale des Beaux-Arts et des Lettres w Paryżu za obraz Rozpacz. N., mimo iż był cudzoziemcem, otrzymywał w czasie pobytu we Francji zamówienia na obrazy o charakterze oficjalnym. Wykonał on m. in. w r. 1903 duży portret zbiorowy, przedstawiający dr. L. Bianchiego, demonstrującego w obecności najwybitniejszych ówczesnych lekarzy Paryża swój wynalazek – aparat do amputacji, w r. 1904 – obraz Przyjęcie Królestwa Włoch przez Radę Miasta Paryża (zakupiony do pałacu w Kwirynale w Rzymie), za który został kawalerem Orderu Korony Włoskiej, w r. 1905 – obraz Apoteoza Prezydenta Francji E. Loubeta, wjeżdżającego do Rzymu (na którym zostało sportretowanych ponad 500 osobistości). W tym czasie podróżował wiele po Włoszech i tam okresami przebywał. Lata 1907–8 spędził w Pabianicach. W l. 1915–16 mieszkał w Rosji, gdzie na zlecenie muzeum wojenno-historycznego w Tyflisie namalował obrazy przedstawiające sceny z życia armii rosyjskiej na Kaukazie. Po pierwszej wojnie światowej zamieszkał w Pabianicach i prowadził tam oraz w Łodzi szkoły rysunku i malarstwa. Po wybuchu drugiej wojny światowej, w l. 1939–40 był więziony w obozie koncentracyjnym w Łodzi na Radogoszczu, a cały jego majątek i dorobek artystyczny został skonfiskowany na rzecz państwa niemieckiego.

Tematyka obrazów N-ego obejmowała pejzaże (Widok z Krymu, Na łące, Pobrzeże Dniestru, Młyn, Sosna), wśród nich liczne widoki Paryża (jak Sekwana, Wnętrze Muzeum Luxemburskiego, Z Lasu Bulońskiego, Notre-Dame o zachodzie słońca, Plac Gwiazdy wieczorem), a także akty, sceny rodzajowe, kwiaty i wnętrza. Szczególne miejsce w twórczości N-ego zajmuje malarstwo portretowe. Wśród portretowanych przez niego osobistości byli: król Włoch Wiktor Emanuel III z rodziną, prezydenci polscy Gabriel Narutowicz i Stanisław Wojciechowski, marszałek Ferdynand Foch, gen. Maxime Weygand, Maurice Gamelin, Ignacy Paderewski, Leopold Staff. N. namalował także wiele dużych portretów zbiorowych przedstawiających jakieś wydarzenie o oficjalnym charakterze. Oprócz już wymienionych w r. 1923/4 namalował obraz Przyjęcie Marszałka Focha przez Radę Miejską m. Poznania. N. wystawiał swe prace w Warszawie w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) od r. 1901, w t.r. brał udział w wystawie w warszawskim Salonie Aleksandra Krywulta, a w r. 1908 w Salonie Stefana Kulikowskiego. W Krakowie w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych wystawiał od r. 1904. Pokazywał też swe prace na wystawach zagranicznych, przeważnie w Paryżu i Rzymie. W okresie międzywojennym odbyły się wystawy prac N-ego, m. in. w r. 1925 w Poznaniu w Muzeum Wojska, w r. 1929 w TZSP w Warszawie (wystawa zbiorowa), w t.r. w Łodzi i w r. 1932 w Pabianicach w sali kina miejskiego. Duża ilość prac malarskich N-ego zaginęła na Kaukazie i w Moskwie w l. 1917–19, w Pabianicach oraz w Warszawie w czasie drugiej wojny światowej. Do najciekawszych zachowanych w kraju prac N-ego zalicza się 2 autoportrety oraz portrety Meli Muter i A. Rodina (w posiadaniu syna artysty). N. zajmował się również rzeźbą i metaloplastyką. Zmarł 5 VII 1946 w Pabianicach. Pochowany został w Alei Zasłużonych (koło katakumb) na starym cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

N. był żonaty (od r. 1921) z Janiną Marcelą z domu Neuding. Z małżeństwa tego urodził się jedyny syn Bolesław Jan Franciszek (ur. 1924), muzyk i prawnik.

Prace i pamiątki po N-m, a także kilkadziesiąt manuskryptów niewydanych jego utworów poetyckich z l. 1900–30, przechowywane są wraz z większą kolekcją malarstwa polskiego XX w. oraz współczesnej polskiej rzeźby i malarstwa ludowego (stworzoną przez syna artysty) w rodzinnym domu N-ego w Pabianicach (przy ul. P. Skargi 78), należącym do rodziny i utrzymywanym w charakterze muzealnym.

Autoportret (olej., Paryż 1906), własność syna Bolesława Nawrockiego w W. (fot. w zbiorach Red. PSB); – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Wiercińska, Katalog prac TZSP, s. 246; Katalogi wystaw indywidualnych; – Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914, s. 46, 76, 93, 219; Pol. życie artyst. w l. 1915–39, s. 139, 213, 217, 287; Wiercińska, Tow. Zachęty, s. 144; – Mater.  do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, II; – „Bluszcz” 1904 nr 36 s. 430; „Gaz. Pol.” (W.) 1908 nr z 20 X s. 1; „Kronika” (Ł.) 1956 nr 16 s. 8 (Ch. Zieliński, Wspomnienie o B. N-m); „Kur. Łódz.” 1937 nr z 17 I (S. Rachalewski, Malaria w Łodzi. Bolesław Nawrocki i jego salon); „Scena i Sztuka” czerwiec 1908 s. 6–7 (M. B., Wystawa dzieł malarskich B. N-ego); „Sfinks” 1908 t. 3 z. 7 s. 122; „Sztuki Piękne” R. 1: 1925 s. 432–3, R. 9: 1933 s. 32; „Świat” 1908 nr 23 s. 9–10 (A. B., Nasi artyści. Bolesław Nawrocki z 5 reprodukcjami obrazów); – Pol. Tow. Touring Klub Oddz. w Pabjanicach: Bolesław Nawrocki – Życiorys (Z okazji pierwszej wystawy obrazów w Pabianicach), 1930.

Red.